start Maggy Dekens, Kapelstraat 30 bus 23, 3600 Genk
Mijn collega en ik probeerden deze lessen uit in twee ASO-groepen: 6 ECW/ECMT en 6 MTW/WW/LW
6 à 7 lesuren, afhankelijk van hoe geanimeerd de nabespreking verloopt.
We bespreken eerst theoretisch de tekentaal van het toneel (aan de hand van het schema van Kowzan. (Zie bijlage 1) en passen dat schema toe op de video-opname. In een voorafgaande les expressie hebben we geëxperimenteerd met de toonaard (o.a. met één van de zinnen uit het stuk: "Dat is een lelijk kleed") en met houding en afstand t.o.v. elkaar en het effect daarvan. Via een grondige observatie en beluistering zouden de leerlingen moeten komen tot een interpretatie en dan een evaluatie.
In de inleiding vertelde ik de leerlingen dat we de
video-opname van De Getemde Feeks zouden bekijken en dat ze
daarbij concrete opdrachten zouden krijgen, opdrachten i.v.m. de
elementen van de tekentaal eigen aan het toneel.
Een klassikale inventaris van deze elementen (een opsomming)
verliep vrij vlot. We controleerden met behulp van een
transparant of we alle elementen van het schema van Kowzan
vernoemd hadden
Elk element werd verder uitgediept:
WOORD: geeft informatie over het personage en over de vertolking
door de acteur. Je kunt letten op: woordkeuze; klanken; zinsbouw
(b.v. kortere zinnen bij hevige emoties); prosodie/pauzes
TOONAARD: intonatie, ritme, intensiteit, volume, stemtimbre, het
zingen
MIMIEK: bewegingen van het gelaat
GEBAREN: bewegingen van ledematen en hoofd zonder dat de acteur
van plaats verwisselt
BEWEGING: verplaatsingen van de acteur in de ruimte, bepaald door
de tekst en door de onderlinge relaties
GRIME: make-up
HAARTOOI: pruiken (tegenwoordig wel niet meer zo vaak gebruikt);
de lengte van het haar kan belangrijk zijn
KOSTUMERING
REKWISIETEN EN ACCESSOIRES: alle objecten die op de scène
verplaatst kunnen worden
DECOR: alles dat vaststaat op de scène. Is het summier?
Suggereert het? Is het realistisch?
BELICHTING: kan sfeer geven en betekenis scheppen; kan warm of
koud zijn
MUZIEK: niet-gearticuleerde geluiden, niet door de menselijke
stem voortgebracht
GELUID: voorbeelden zijn: geluid van water, wind, geklop,
schieten, enz.
3.3.1 De oorspronkelijke tekst
Omdat ik wou duidelijk maken dat Dirk Tanghe de oorspronkelijke
tekst sterk gewijzigd had, bezorgde ik de leerlingen fotokopies
met het verhaal bij Shakespeare en de ingrepen van de regisseur
(zie bijlagen 2 en 3).
3.3.2 De kijk- en luisteropdrachten
Ik verdeelde de leerlingen in 5 groepen. Elke groep kreeg de
opdracht opvallende dingen i.v.m. bepaalde elementen uit het
schema te noteren. (Zie bijlage 4) Voor
groep 5 nam ik leerlingen die op de hoogte zijn van klassieke
muziek (die wordt voortdurend gebruikt). Voor de groepen 3 en 4
zou men leerlingen kunnen kiezen met tekenaanleg en ze vragen
schetsen te maken van het decor en de kleding. Voor elk groepje
had ik specifieke aanwijzingen voorzien (zie
bijlage 4).
3.3.3 Het bekijken van de opname (duurt ongeveer
90’)
3.3.4 De bespreking
De leerlingen van elk groepje brachten verslag uit over alles
wat ze genoteerd hebben. Andere leerlingen vulden hun verslag
aan. Op dit moment bleek dat de leerlingen werkelijk veel gezien
en gehoord hadden. Uit de elementen die ze aanbrachten, kwamen we
tot een interpretatie van bepaalde scènes en van de relaties
tussen de personages. Ze kwamen tot de ontdekking dat onder de
schone oppervlakteschijn vaak het tegenover-gestelde schuilging
en dat o.a. niet Katharina, maar wel Bianca de echte feeks was.
Onder meer het spel met het Italiaanse volksliedje La bimba (het
meisje) leidde tot een hele discussie of Katharina door mee te
zingen en te ‘musiceren’ nu haar nederlaag duidelijk
maakte dan wel haar verzet.
We vergeleken ook de oorspronkelijke speech van Katharina
(Shakespeare) met de versie van Tanghe en de interpretatie van
het Britse toneelgezelschap ‘Theatre set-up’ (zie bijlage 3).
We gingen tenslotte na welke verschillen er zijn tussen het live
meemaken van een toneelvoorstelling en het bekijken van een
video-registratie.
3.3.5 Follow-up
In een verdere stap confronteerden we onze eigen bevindingen met
de inzichten van een professional. Daarvoor lazen we het artikel Tovenaar
Tanghe van Jozef De Vos, verschenen in Ons Erfdeel.
Ongeveer een week later gingen we dan met de leerlingen naar een
toneelvoorstelling.
Bij het nalezen van de evaluatiefiches die de leerlingen
ingevulden n.a.v. de toneelvoorstelling en de klassikale
nabespreking bleek dat de leerlingen inderdaad grondiger gekeken
en geluisterd hadden. Zij gingen duidelijk dieper op de zaken in
dan de vijfdejaars die deze lessen niet gehad hadden.
Een bijkomend voordeel vond ik dat bij de bespreking van de video
nagenoeg alle leerlingen aan het woord kwamen, ook de leerlingen
die zelden spontaan antwoorden. Het schema van Kowzan is een
handig hulpmiddel dat de leerlingen houvast biedt en De
Getemde Feeks van Dirk Tanghe is uitermate geschikt omdat
door de verregaande esthetizering (eigen aan de regisseur) zowat
alle elementen uit het schema prachtig aan bod komen.
(Uit: Devens, T. e.a. 1991, Gedifferentieerd Nederlands 6. Drama. Deurne: Plantyn.)
Shakespeare laat The Taming of the Shrew beginnen met
een kaderverhaal: een man verplicht zijn bedienden om een dronken
arme man wijs te maken dat hij rijk is en getrouwd. Hij is
zogenaamd pas hersteld na een ziekte met geheugenverlies tot
gevolg. Om de herstelde zieke in de juiste stemming te brengen,
zal er een stuk opgevoerd worden: het verhaal van de mooie en
lieflijke Bianca en haar aanbidders en haar helleveeg van een
zus, Katharina, die door haar karakter geen aanzoek krijgt.
Hier volgt wat het Engelse toneelgezelschap ‘Theatre
Set-up’ over het stuk schreef:
In this boisterous comedy Shakespeare explores problems which are very similar to those we are experiencing today, dealing with the roles we are expected to play in relation to each other. In particular he addresses the sensitive issues of the rights and obligations within child-parent and husband-wife relationships and the adjustments that must be made within them in order to attain happiness and harmony.
Katherine and Bianca, the two daughters of Baptista Minola of Padua are not in an enviable position. Their only possible role in the society of their time is within marriage, a state to be negotiated by their father who can dispose of them as if they were obejcts, to be bought or sold according to their value. Bianca's appearance and behaviour can command a high price for her father, who will sell her to the highest bidder; but Katherine's shrewishness makes her a liability, only to be taken off her father's hands by the promised bribe of a large dowry. As even this is considered insufficient to attract a husband for Katharina, Baptista gives a further incentive by forbidding Bianca's marriage until Katherine's is achieved, thus motivating Bianca's suitors to look for the unlikely candidate.
‘Theatre Set-Up’ specialise in the discovery in Shakespeare's plays of the secret meanings whose explanation resolves inconsistencies in characterisation and plot. In this play the problem has always been one of understanding the speech that Katherine delivers at the request of her husband Petruchio at the end of the play. In spite of the ‘taming’ programme during which her husband has succeeded in modifying her behaviour so that she is no longer unsociably shrewish it seems unlikely that the strong and intelligent Katherine should have her spirit broken to such an extent that she should become as submissive and pliable as her speech might imply. Besides, such an interpretation implies a brutish and insensitive attitude towards women on the part of Shakespeare which is inconsistent with our understanding of him in his other plays.
The key to the unravelling of this knotty problem lies in the travelling ideas in Shakespeare's day concerning the link between human behaviour and the whole universe. They considered that there was an interdependence so that what was done on earth could influence the harmony of the heavenly spheres and vice versa. What Petruchio forcefully teaches Katherine is that in order to achieve ‘cosmic harmony’ she must contribute to harmony within her marriage by playing the role considered appropriate by the society of her time. She is forced to accept this but in her turn she cleverly uses the speech Petruchio asks her to make at the end of the play to set out what she considers to be his complimentary role within the marriage and to suggest a modification of his ideas of her role. She also indicates that in return for the forced compromise of her own integrity as an individual in favour of the interests of ultimate harmony she is now prepared to be strategic like her sister Bianca and to manipulate a man by use of feminine wiles in a way that she would not have considered doing before.
Petruchio's response to her implies agreement to her terms and appreciation of this new use of her sexuality.
This is all very similar to the adjustments being negotiated between people today. Economic circumstances have created many a home where the woman is the bread-winner and the man the ‘house-husband’ and harmony can only exist if they both willingly accept the parameters of these roles. The options open to a woman like Katherine today would include a professional career, the choice of her own partner, if any, and the determination of her own future, including the possibility of professional superiority over men. Disharmony from this would only result from the failure of men interacting with her to make the kinds of adjustments that both Katherine and Petruchio negotiate in their relationship.
Dirk Tanghe heeft het stuk vereenvoudigd en ingekort. Zo laat
hij het kaderverhaal weg. Hij snoeide in het aantal personages en
dus ook in de tekst. Af en toe echter blijft hij vrij dicht bij
de oorspronkelijke versie. De essentie van het verhaal van de 2
zussen blijft bewaard. Plaatsen van handeling: Padua en Verona.
De namen van de personages
KATHARINA, de feeks
BIANCA, de jongste dochter
BAPTISTA, de vader
PETRUCHIO
aanbidders van Bianca: GREMIO, HORTENSIO
bedienden; gespeeld door eenzelfde acteur: CURTIO, BIONDELO
Tijdens het kijken noteren jullie belangrijke en opvallende
momenten i.v.m. jullie specifieke opdracht
GROEP 1 WOORD - TOONAARD - MIMIEK
Vergelijk zeker de mimiek van Katharina en Bianca.
GROEP 2: GEBAREN - BEWEGING
Let op de afstand tussen de personages: hoe evolueert die?
Bekijk ook aandachtig de hofmakerij van de 3 mannen: wat maakt
die duidelijk over hun karakter en over de onderlinge relaties?
GROEP 3: GRIME - HAARTOOI - KOSTUMERING
De kapsels hebben een betekenis! Er wordt verschillende keren
gekamd: door wie en wanneer?
Wanneer veranderen de kostuums? Welke rol speelt de kleding?
Noteer nauwkeurig de kleding (ook de kleuren).
GROEP 4: REKWISIETEN - DECOR - BELICHTING
Wat is de rol van de bloemen en wat wordt er mee gedaan?
Beschrijf nauwkeurig het decor (+ wisselingen) en de rekwisieten.
GROEP 5: MUZIEK - GELUID
Herken je de muziek? Wanneer wordt er muziek gebruikt?
Wat is de functie van het liedje? Wie zingt het en waarom?
Foei, foei, haal die dreigende frons uit de knoop
En werp niet zulke verachtelijke blikken uit je ogen
om je heer, je koning, je heerser te verwonden:
het schaadt je schoonheid zoals de vorst de bloesems schaadt;
het tast je roem aan zoals de wervelwind de tere knoppen schudt;
en op geen enkele manier is het tegemoetkomend of lieflijk.
Een kwade vrouw is als een verstoorde fontein:
modderig, slecht aangepast, dik, beroofd van schoonheid
en terwijl ze zo is, zal niemand, hoe droog of dorstig ook,
zich bukken om er ook maar één druppel van te nemen.
Je echtgenoot is je heer, je leven, je beschermer,
je hoofd, je heerser; iemand die zorgt voor jou
en je onderhoudt, die zijn lichaam onderwerpt aan
pijnlijk werk te land en te zee
om 's nachts tijdens de stormen te waken, overdag in de kou
terwijl jij thuis lekker warm ligt, veilig en beschermd
en hij verlangt geen ander eerbewijs van jou
dan je liefde, je lieflijke uitzicht en echte gehoorzaamheid:
een te kleine betaling voor zo een grote schuld!
Zulk een plicht als de onderdaan moet tonen t.o.v. de prins,
zulk een plicht is de vrouw verschuldigd aan de man;
en als ze vervelend is, pruilt of zuur kijkt en niet
gehoorzaamt aan zijn eerlijke wil,
wat is zij dan behalve een lelijke rebel
en onbeschaamde verrader van haar liefhebbende heer?
Ik ben beschaamd dat vrouwen zo dom zijn om oorlog te voeren als
ze zouden moeten knielen voor vrede,
of dat ze zoeken te overheersen als ze zouden moeten dienen,
beminnen en gehoorzamen.
Waarom zijn onze lichamen zacht en zwak, onaangepast aan het hard
labeur,
dan om aan te tonen dat ons zacht karakter en hart overeenkomt
met ons uiterlijk?
start